म्युचुअल फण्डः कम जोखिममा स्थिर प्रतिफल दिने उत्कृष्ट लगानी विकल्प

काठमाडौं । म्युचुअल फण्ड भनेको धेरै लगानीकर्ताबाट संकलन गरिएको सानो–सानो रकमलाई एउटै ठूलो कोषमा राखेर त्यसलाई अनुभवी तथा दक्ष फण्ड म्यानेजरले विभिन्न सुरक्षित र लाभदायक माध्यमहरूमा लगानी गर्ने सामूहिक लगानी प्रणाली हो। साधारण भाषामा भन्नुपर्दा, धेरै मानिसको पैसा एउटै ठाउँमा जम्मा गरेर विशेषज्ञले चलाउने ठूलो लगानी कोष नै म्युचुअल फण्ड हो। नेपालमा प्रायः क्लोज्ड–एण्ड म्युचुअल फण्ड सञ्चालन हुन्छ, जसको अवधि सातदेखि दश वर्षसम्मको निश्चित अवधि हुन्छ। सो अवधिभर यो फण्ड स्टक एक्सचेञ्जमा सेयरझैँ किनबेच गर्न सकिन्छ र अन्तिममा फण्ड बन्द हुँदा सम्पत्ति लगानीकर्तालाई फिर्ता गरिन्छ।

म्युचुअल फण्डमा लगानी गर्दा धेरै सुविधा हुन्छ। पहिलो कुरा, यसमा लगानीकर्ता आफैले बजार हेरेर कम्पनी छान्नुपर्दैन। सबै निर्णय फण्ड म्यानेजरले गर्छन्, जुन आफ्नो अनुभव, अध्ययन र बजार विश्लेषणको आधारमा नै हुन्छ। एक जना सामान्य लगानीकर्ताले जे–जस्तो जोखिम व्यवस्थापन गर्न सक्दैन, त्यो काम फण्ड म्यानेजरले प्रभावकारी र वैज्ञानिक ढंगले गर्छन्। यसरी पेशेवर व्यवस्थापन हुँदा लगानीकर्ताले न त धेरै समय खर्च गर्नुपर्छ, न त बजारको उतारचढावको चाप लिनुपर्छ। उनीहरूले केवल डिभिडेन्ड र फण्डको मूल्य (NAV) हेरिरहन पर्याप्त हुन्छ।

म्युचुअल फण्डको अर्को महत्वपूर्ण विशेषता भनेको विविधिकृत लगानी हो। एउटै कम्पनीमा पैसा लगानी गर्दा सो कम्पनी बिग्रिएमा लगानीकर्ताको पूँजी पनि डुब्ने खतरा हुन्छ। तर म्युचुअल फण्डले २०–३० वा त्यसभन्दा पनि धेरै कम्पनीका सेयरमा, साथै बाण्ड, फिक्स्ड डिपोजिट, डेभेन्चर जस्ता सुरक्षित साधनमा समेत लगानी गर्छ। यसले जोखिमलाई धेरै फैलाइदिन्छ। एक कम्पनीको मूल्य घटे पनि अर्को कम्पनी राम्रो रहन सक्छ, जसले कुल नाफामा खासै असर पार्दैन। यस्तो जोखिम विभाजन व्यक्तिगत लगानीकर्ताले आफैले गर्न निकै कठिन हुन्छ, तर म्युचुअल फण्डमा भने यो स्वाभाविक रूपमा समावेश हुन्छ।

म्युचुअल फण्ड पारदर्शी र सुरक्षित पनि हुन्छ। नेपालमा सबै फण्डहरू सेबोनको कडा नियमनमा सञ्चालन हुन्छन्। फण्डले हरेक वर्ष आफ्नो सम्पत्ति, आय, खर्च, लगानी वितरण, पोर्टफोलियो विवरण र प्रतिफल स्थिति सार्वजनिक गर्नुपर्छ। त्यसैले लगानीकर्ता ठगिने सम्भावना अत्यन्त कम हुन्छ। हरेक निर्णय विधि सिद्ध र कानुनमा आधारित हुन्छ। बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूको संरक्षणमा फण्ड सञ्चालन हुने भएकाले यसप्रति विश्वास गर्न सकिन्छ।

म्युचुअल फण्डमा लगानी गर्ने अर्को ठूलो कारण भनेको नियमित प्रतिफल हो। नेपालका धेरै फण्डहरूले प्रत्येक वर्ष डिभिडेन्ड वितरण गर्छन्, जुन ८ प्रतिशतदेखि १८ प्रतिशतसम्म देखिने गरेका उदाहरण छन्। डिभिडेन्ड करमुक्त हुने भएकाले लगानीकर्ताको प्रत्यक्ष आम्दानीमा वृद्धि हुन्छ। फण्डले बीच–बीचमा बोनस यूनिट वा नगदको रूपमा प्रतिफल दिन सक्छ। साथै, फण्डको मूल्य आफैँ पनि समयसँगै बढ्न सक्छ। यस्तो दोहोरो लाभबाट लगानीकर्ताले दीर्घकालीन रूपमा राम्रो नाफा कमाउन सक्छन्।

म्युचुअल फण्डको अर्को फाइदा भनेको कम रकमबाट सुरु गर्न सकिने हो। यदि कसैसँग धेरै पैसा छैन भने पनि १००, ५०० वा १,००० रुपैयाँबाट फण्ड किन्न सकिन्छ। यसको कारण, सेयर बजारमा जाने अनुभव नभएकाहरू, विद्यार्थी, तलबदार कर्मचारी, साना व्यवसायी सबैका लागि यो उपयुक्त हुन्छ। थोरै रकमलाई पनि व्यवस्थित रूपमा बढाउन सकिने भएकाले यो साधारण नागरिकका लागि अझै आकर्षक विकल्प बनेको छ।

अर्को कुरा, म्युचुअल फण्ड समय नभएका व्यक्तिले गर्न उपयुक्त हुन्छ। सेयर बजारमा निरन्तर अध्ययन, विश्लेषण र निगरानी गर्नुपर्छ—कुन कम्पनी बढ्दैछ, कुन घट्दैछ, कुन उद्योगमा जोखिम छ भन्ने बुझ्न धेरै समय र ज्ञान चाहिन्छ। व्यस्त जीवनशैली भएका मानिसका लागि यस्तो निरन्तर अध्ययन सम्भव नहुन सक्छ। तर म्युचुअल फण्डमा भने यी सबै काम विशेषज्ञले गर्छन्। लगानीकर्ताले केवल आफ्नो पैसा राखेर आफैँको काम गर्न सक्छन्।

दीर्घकालीन रूपमा सुरक्षित बचत चाहनेका लागि पनि म्युचुअल फण्ड राम्रो विकल्प हो। ७–१० वर्षे अवधि भए पनि बीचमा सेयर बजारमा फण्डको यूनिट बेच्न सकिन्छ। साथै, फण्ड अन्तिममा बन्द हुँदा बचेको सम्पत्ति लगानीकर्तालाई फिर्ता गरिन्छ। यसरी हेर्दा बैंकमा बचत राखेझैँ सुरक्षित तर बैंकभन्दा बढी प्रतिफल पाउने सम्भावना रहने हुन्छ। भविष्यको योजना,जस्तै घर बनाउने, छोराछोरीको पढाइ, व्यवसाय विस्तार वा सेवानिवृत्तिपछि उपयोग गर्नेका लागि पनि यो एक राम्रो विकल्प हो।

समग्रमा भन्नुपर्दा, म्युचुअल फण्ड सामान्य लगानीकर्तालाई कम जोखिम, स्थिर प्रतिफल, पेशेवर व्यवस्थापन र दीर्घकालीन सुरक्षित बचत प्रदान गर्ने अत्यन्त उपयुक्त माध्यम हो। थोरै रकमबाट सुरु गर्न सकिने, समय बचत हुने, जोखिम विविधिकृत हुने, सेबोनको कडा नियमनमा सञ्चालन हुने र प्रतिफल करमुक्त हुने जस्ता फाइदाले यसलाई अझ आकर्षक बनाएको छ। नेपालमा सेयर बजार बुझ्न नसक्नेहरू, बजार हेर्न समय नहुनेहरू, जोखिम धेरै लिन नचाहनेहरू तथा दीर्घकालीन रूपमा पैसा बढाउन चाहने सबैका लागि म्युचुअल फण्ड एकदमै उपयोगी र विश्वासिलो विकल्प बन्न सक्छ।