बैंकिङ क्षेत्रको तरलता र सेयर बजारको चुनौती

भूवन दाहाल

बैंकिङ विज्ञ एवम् पूर्वअध्यक्ष नेपाल बैंकर्स संघ

नेपालको बैंकिङ क्षेत्र र सेयर बजारबीचको सम्बन्ध अहिले आर्थिक बहसको केन्द्रबिन्दुमा छ । बैंकिङ क्षेत्र अहिले प्रचुर तरलता बोकेर अघि बढिरहेको छ, तर सेयर बजारमा त्यही तरलता अपेक्षित रूपमा देखिएको छैन । मेरो अनुभव र अवलोकनले देखाउँछ कि बैंकिङ संस्थाहरुले सक्षम प्रवर्धन र दीर्घकालीन रणनीतिहरू अपनाएको खण्डमा मात्र सेयरधनीले दीर्घकालीन लाभ प्राप्त गर्न सक्छन् ।

बैंकिङ क्षेत्रको अवस्था अहिले विश्लेषण गर्दा, मैले देखेको मुख्य बुँदा भनेको तरलता, नाफा, र संस्थागत प्रबंधनबीचको असन्तुलन हो । मेरो अनुभव सानिमा बैंकसँग आठ वर्षको सम्बन्धले मलाई धेरै कुरा सिकाएको छ । म २०७० साल असारमा सानिमा बैंकमा सामेल भएँ, त्यो बेलाको बैंकको मूल्यांकन पाँच अर्ब रुपैयाँ थियो। आठ वर्षको अवधि भित्रै त्यसको मूल्य ४७ अर्बसम्म पुग्यो।

यस वृद्धिमा सेयरधनीहरूले गरेको योगदान, राइट सेयर, डिभिडेन्ड, र पुनःलगानीको भूमिकाले अत्यन्त महत्व राख्दछ । सेयरधनीहरूले ३ अर्ब रुपैयाँको लगानी गरे, र त्यसमा २ अर्ब ५० करोड रुपैयाँ राइट सेयरको रूपमा थपियो । यसबाहेक, ६० करोड रुपैयाँ डिभिडेन्डका रूपमा बाँडियो । यस्तो व्यवस्थापनले ८ वर्षको अवधिमा कुल ४१ अर्ब रुपैयाँको नाफा सिर्जना गर्यो। यसले स्पष्ट देखाउँछ कि बैंकको दीर्घकालीन योजना, सक्षम टिम, र अनुशासित व्यवस्थापनले मात्र सेयरधनीलाई लाभ दिन सक्छ । तर, बैंकिङ क्षेत्रमा दीर्घकालीन सफलताको लागि केवल तरलता मात्र पर्याप्त छैन ।

बैंकले आफ्नो नाफा बढाउनका लागि ऋण व्यवस्थापन, शाखा विस्तार नीति, र जोखिम व्यवस्थापनमा ध्यान दिनुपर्छ । धेरै बैंकहरूले गैर–निष्पादित ऋण (एनपीए) र प्रोभिजन सेटिंगमा सावधानी नपुग्दा नाफामा प्रतिकूल असर परेको छ । मेरो अनुभवमा, राम्रो बैंकहरूले आफ्नो शाखा संख्या सीमित राखेर र दक्ष व्यवस्थापनमार्फत बढी कारोबार गर्न सकेकोले रिटर्न अन इक्विटीमा उच्च स्थान प्राप्त गर्न सफल भएका छन् ।

सानिमा बैंकको उदाहरण हेर्ने हो भने, यसले शाखा संख्या सीमित राखेर मात्र राम्रो कारोबार र उच्च रिटर्न अन इक्विटी प्राप्त गरेको छ । धेरै शाखा खोल्दा मात्र बैंकको नाफा बढ्दैन, बरु शाखा व्यवस्थापनमा खर्च वृद्धि हुँदा रिटर्न घट्छ । यो सन्दर्भमा, बैंकको टिम र बोर्डको भूमिका अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ । योग्य टिम र बोर्ड नहुँदा बैंक अल्पकालीन नाफा र सेयर मूल्य वृद्धिमा मात्र ध्यान दिन्छ, जसले दीर्घकालीन स्थायित्वमा असर पुर्याउँछ ।

सेयर बजार र बैंकिङ क्षेत्रबीचको सम्बन्ध अझ गहिरो छ। बैंकले आफ्नो तरलता प्रयोग गर्दा, त्यही तरलता सेयर बजारमा लगानीको रूपमा प्रयोग हुन्छ । तर, सेयर बजारमा अपेक्षित वृद्धि हुन नसक्नुको मुख्य कारण बैंकको नाफा स्थिर नहुनु हो । ब्याज दर घट्दा पनि सेयर मूल्य बढ्दैन । यसले देखाउँछ कि मात्र तरलता पर्याप्त छैन, बैंकको वित्तीय स्थिति बलियो हुनु, एनपीए न्यून हुनु, र राम्रो ऋण व्यवस्थापन हुनु आवश्यक छ ।

मेरो अनुभवमा, बैंकको नाफा बढाउनका लागि राष्ट्र बैंकले तय गरेका ब्याज दरको नियम र इन्टरस्ट स्प्रेडका नियमहरू सही ढंगले लागु हुनुपर्छ । तर, केही राम्रो बैंकहरूले स्वतन्त्र रूपमा आफ्नै नियम अपनाएर ब्याज दर र ऋण व्यवस्थापन गर्न सक्छन्। यसले बैंकको नाफा बढाउने, प्रोभिजन राइट ब्याक गर्ने, र अन्ततः सेयर मूल्य वृद्धिमा योगदान पुर्याउँछ ।

वर्तमान समयमा, देशमा विदेशी मुद्रा रिजर्व पर्याप्त छ। हामीलाई आवश्यक सात आठ बिलियन डलरभन्दा बढी छैन, तर बैंकहरूको तरलता अधिक छ। यस तरलतालाई ऋण दिन प्रयोग गर्नु पर्दछ, तर बैंकले अनावश्यक रूपमा धेरै शाखा खोलेर मात्र तरलता घटाउनु हुँदैन । मैले सिफारिस गरेको छ कि पहाडी क्षेत्रमा अनावश्यक बैंक शाखा बन्द गरिनुपर्छ, जसले नाफा बढाउन मद्दत पुर्याउँछ। यसरी संरचित नीति अपनाएमा बैंकको लाभ र सेयर मूल्य दीर्घकालीन रूपमा स्थिर रहनेछ ।

सेयरधनीका दृष्टिले, मैले सधैं यही सुझाव दिन्छु कि बैंकको व्यवस्थापन र बोर्डको गुणस्तर हेरेर मात्र लगानी गर्नुहोस्। छोटो समयको लाभमा ध्यान दिएर मात्र लगानी गर्दा अल्पकालीन मुनाफा मात्रै प्राप्त हुन्छ। दीर्घकालीन लाभका लागि फन्डामेन्टल्स, टिमको दक्षता, जोखिम व्यवस्थापन, र ऋण वितरणको गुणस्तर महत्वपूर्ण हुन्छ। यसले लगानीकर्तालाई दीर्घकालीन सुरक्षा र उच्च रिटर्न दिन्छ ।

एनपीए घटाउनु र गैर–बैंकिंग स्टेट घटाउनु बैंकको लाभ वृद्धिको मुख्य साधन हो। साथै, जग्गा मूल्य र ऋण प्रोभिजनले पनि बैंकको नाफा र सेयर मूल्यमा प्रत्यक्ष असर पार्छ। जब जग्गाको मूल्य घट्छ र प्रोभिजन सेट हुन्छ, बैंकको तत्कालीन नाफामा असर पुग्छ, तर दीर्घकालीनमा त्यो पैसा राइट ब्याक भएर सेयर मूल्यमा वृद्धि ल्याउन सक्छ । यस प्रक्रियामा धैर्यता आवश्यक छ, किनभने बजार स्वतः समायोजन हुन्छ ।

मेरो अनुभवले देखाएको छ कि बैंकिङ क्षेत्रमा सफलता केवल व्यक्तिगत प्रयासमा आधारित हुँदैन। सक्षम टिम, बोर्ड, सही नीति, र दीर्घकालीन रणनीति एकसाथ हुँदा मात्र बैंक नाफा कमाउन सफल हुन्छ । सानिमा बैंकले ५ अर्बबाट ४६ अर्बको वृद्धिको कथा यही सिद्धान्तले सम्भव भएको हो । कुनै एकजना व्यक्तिको प्रयास मात्र पर्याप्त हुँदैन, टीमवर्क र व्यवस्थापनको समन्वय अनिवार्य हुन्छ ।

अन्ततः, लगानीकर्ताले सेयर बजारमा केवल मूल्य वृद्धिमा मात्र ध्यान दिनु हुँदैन। कम्पनीको वास्तविक वित्तीय स्वास्थ्य, व्यवस्थापन क्षमता, र दीर्घकालीन योजना हेरेर मात्र लगानी गर्नु पर्छ। बैंकिङ संस्थाहरूले यस दिशामा काम गर्दा मात्र सेयरधनी र डिपोजिटर दुवै सुरक्षित रहन्छन्। बैंकहरूको वर्तमान समस्या, जस्तै एनपीए, तरलता, र शाखा व्यवस्थापन, दीर्घकालीन दृष्टिले समाधान गर्न सकिन्छ ।

संक्षेपमा बैंकिङ क्षेत्र र सेयर बजारको सन्तुलन कायम राख्नका लागि केवल तरलता पर्याप्त छैन। सक्षम व्यवस्थापन, दीर्घकालीन रणनीति, प्रोभिजन राइट ब्याक, एनपीए न्यूनकरण, र शाखा व्यवस्थापनको गुणस्तर आवश्यक छ । यी तत्वहरू पूरा हुँदा मात्र बैंक दीर्घकालीन रूपमा लाभदायक रहन्छ, सेयरधनीले

लाभ पाउँछन्, र अर्थतन्त्रमा स्थिरता कायम रहन्छ। मैले सधैं यही सन्देश दिन चाहन्छु कि लगानीकर्ताले धैर्यता, विश्लेषण, र व्यवस्थापनको गुणस्तर हेरेर मात्र लगानी गर्नुपर्छ ।

नेपालको बैंकिङ क्षेत्रले वर्तमान चुनौतीहरू पार गर्न सक्षम छ । तर, त्यसका लागि रणनीतिक दृष्टिकोण, अनुभवी टिम, र दीर्घकालीन सोच अनिवार्य छ। सेयर बजारमा लगानी गर्दा अल्पकालीन उतार–चढावले डराउनु हुँदैन । वास्तविक मूल्यांकन, व्यवस्थापनको क्षमता, र फन्डामेन्टल्स हेरेर मात्र लगानी गर्दा दीर्घकालीन लाभ सुनिश्चित हुन्छ । यही दृष्टिकोण अपनाउँदा नेपालका बैंकहरू दीर्घकालीन रूपमा सुदृढ र लाभदायक रहन सक्छन् ।