‘बिग बुल’ राकेश झुनझुनवाला : ५ हजारबाट अर्बौंसम्मको यात्रा

राकेश झुनझुनवाला भारतीय सेयर बजारका एक वादशाह थिए । उनीलाई भारतको ‘वारेन बफेट’ वा ‘बिग बुल अफ दलाल स्ट्रिट’भनेर पनि चिनिन्छ । सेयर बजारमा असाधारण लगानी क्षमता, गहिरो विश्लेषण र दीर्घकालीन दृष्टिकोणका कारण उनले अपार सफलता हासिल गरे । उनको जीवन कथाबाट एउटा सामान्य परिवारमा जन्मिएको मानिस कसरी आफ्नो दृष्टि, धैर्य र लगनशीलताका आधारमा अर्बपति बन्न सक्छ भन्ने प्रेरणाको रुपमा लिन सकिन्छ ।

राकेश झुनझुनवालाको जन्म ५ जुलाई १९६० मा भारतको मुम्बईमा भएको थियो । उनका पिता आयकर विभागमा अफिसर थिए र सेयर बजारमा रुचि राख्थे । सानो उमेरमा नै राकेशले सेयर बजारका कुरा आफ्ना पिताबाट सुन्ने गर्थे । उनले बारम्बार सेयरका मूल्य किन बढ्छन् र घट्छन् भन्ने जिज्ञासा राख्थे । उनका पिताले उनलाई बजार पढ्न र समाचार बुझ्न सल्लाह दिएका थिए । त्यसपछि उनी दैनिक अखबार पढ्न, बजारको उतार–चढाव बुझ्न र कम्पनीहरूको अवस्था अध्ययन गर्न अभ्यस्त भए ।

सामान्य मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मिएका राकेशका जीवनमा सुरुका दिन सहज थिएनन् । उनलाई बाल्यकालदेखि नै अंकगणित र व्यापारमा रुचि थियो । विद्यालय शिक्षा सकेपछि उनले सिडेनहम कलेजबाट वाणिज्यमा स्नातक गरे र त्यसपछि चार्टर्ड एकाउन्टेन्सी पूरा गरे । उनका साथीहरूले स्थिर सरकारी जागिर खोज्दै गर्दा उनले भने अनिश्चित तर सम्भावनाले भरिएको सेयर बजार रोजे । उनका पिताले पनि उनलाई चेतावनी दिएका थिए कि सेयर बजार जोखिमपूर्ण हुन्छ र यसमा सावधानीपूर्वक कदम चाल्नुपर्छ । तर राकेश भन्थे, ‘यदि जोखिम लिन डरायो भने जीवनमा ठूला उपलब्धि सम्भव हुँदैन ।’

सन् १९८५ मा उनले करिब ५ हजार भारतीय रुपैयाँको सानो लगानीबाट आफ्नो सेयर बजार यात्रा सुरु गरे । त्यस समय भारतीय सेयर बजारमा सेन्सेक्स सूचकांक १५० अंकको हाराहारीमा थियो । उनले बजारको बारीकी बुझ्न समय बिताए र समाचार, नीतिगत परिवर्तन तथा आर्थिक गतिविधिहरूमा सूक्ष्म नजर राखे। पहिलो ठूलो फाइदा उनले टाटा टि कम्पनीमा लगानी गरेर पाए । सन् १९८६ मा टाटा टिको सेयर मूल्य ४३ रुपैयाँबाट बढेर १४३ रुपैयाँ पुग्दा उनले राम्रो नाफा कमाए । यही अनुभवले उनलाई आत्मविश्वास दिलायो र उनले लगानीलाई आफ्नो पेशा बनाए ।

पछिल्ला दशकहरूमा उनले टाइटन कम्पनीमा गरेको लगानीले सबैभन्दा ठूलो सफलता दिलायो । २००२ मा उनले टाइटनको सेयर ३ रुपैयाँ प्रतिशेयरमा खरिद गरे, जुन पछि हजारौं गुणा बढेर उनको प्रमुख सम्पत्तिको स्रोत बन्यो । त्यसबाहेक उनले ल्युपिन, क्रिसिल, प्राज इन्डस्ट्रीज, टाटा मोटर्स, एस्कट्र्स, रेटिंग एजेन्सी क्रिसिल लगायत दर्जनौं कम्पनीमा लगानी गरे । उनको लगानी शैली ‘लामो अवधिको होल्डिङ’ र ‘मौलिक अध्ययनमा आधारित’ थियो। उनले कहिल्यै अफवाह वा छोटो अवधिको उतारचढावमा निर्णय गर्थेनन् । उनका अनुसार बजार छोटो समयमा भावनाले चल्छ तर दीर्घकालमा वास्तविक मूल्यले जित्छ ।

राकेश झुनझुनवालाको सेयर बजारमा सोच अत्यन्त स्पष्ट र यथार्थपरक थियो । उनले सधैं बजारको अस्थिरतालाई अवसरको रूपमा लिने गर्थे। उनी भन्थे, ‘बजारमा डर बेच र लोभ किन ।’ यसको अर्थ जब सबै डराइरहेका हुन्छन् तब लगानी गर्ने अवसर हुन्छ र जब सबै लोभी भएका हुन्छन् तब नाफा लिएर बाहिरिनुपर्छ । यही दृष्टिकोणका कारण उनले भारतीय बजारका ठूला गिरावटहरूमा पनि अवसर खोजे र धेरै पटक ठूला नाफा कमाए ।

उनले केवल लगानीकर्ता मात्रै होइन, उद्यमीको रूपमा पनि आफ्नो छाप छोडे । उनले ‘रेयर इन्टरप्राइजेज’ नामक कम्पनी स्थापना गरे, जसले उनको लगानी व्यवस्थापन गथ्र्ये । साथै, उनले विभिन्न स्टार्टअपहरूमा पनि लगानी गरे जसमा अपटॉक्स, स्टार हेल्थ इन्स्योरेन्स, नजारा टेक्नोलोजीज लगायत कम्पनीहरू सामेल थिए। उनी भारतीय उड्डयन क्षेत्रमा पनि प्रवेश गरे र २०२२ मा ‘अकासा एयर’ नामक नयाँ एयरलाइन सुरु गरे, जुन उनले आफ्नो सपना पूरा गर्नका लागि अन्तिम परियोजना मानेका थिए।

व्यक्तिगत रूपमा उनी सादा जीवन बाँच्ने मानिस थिए । उनी विलासिता भन्दा पनि ज्ञान र आत्मसन्तुष्टिमा विश्वास गर्थे । आफ्नो सम्पत्तिको ठूलो हिस्सा समाजसेवामा खर्च गर्ने गर्थे । शिक्षा, स्वास्थ्य र गरिबी निवारणका क्षेत्रमा उनले महत्वपूर्ण योगदान पुर्याए। उनले विभिन्न विद्यालय र अस्पतालहरूलाई सहयोग गरे र गरीब विद्यार्थीहरूका लागि छात्रवृत्ति कार्यक्रम सञ्चालन गरे । राकेश झुनझुनवालाको वैवाहिक जीवन पनि सफल थियो। उनकी श्रीमती रेखा झुनझुनवाला पनि लगानीकर्ता थिइन् र दुवैले मिलेर आफ्नो व्यवसाय चलाउँथे। उनीहरूका तीन सन्तान छन्। पारिवारिक जीवनमा उनी अत्यन्त हाँसोखुसी, सरल र आत्मीय स्वभावका थिए।

उनको जीवनमा उतारचढाव पनि थिए। कहिलेकाहीँ बजारमा नोक्सानी पनि भयो, तर उनले त्यसलाई पाठको रूपमा लिए । उनले भन्थे, ‘म पनि गल्ती गर्छु, तर म गल्ती स्वीकार्छु र त्यसबाट सिक्छु ।’ उनी आफ्ना असफलताबाट कहिल्यै डराएनन्, बरु त्यसले उनलाई अझ परिपक्व बनायो। २०२२ अगस्ट १४ मा, ६२ वर्षको उमेरमा उनको निधन भयो। उनी दीर्घ स्वास्थ्य समस्याबाट ग्रसित थिए, तर अन्तिम दिनसम्म पनि बजारमा सक्रिय थिए । उनको निधनले भारतीय सेयर बजारमा ठूलो रिक्तता ल्यायो। देशका प्रधानमन्त्रीदेखि लिएर उद्योगी, लगानीकर्ता र सामान्य नागरिकहरूले उनलाई श्रद्धाञ्जलि अर्पण गरे। धेरैले उनलाई ‘भारतको लगानी आत्मा’ भनेर स्मरण गरे। उनको मृत्युपछि पनि उनको लगानी शैली र विचारहरू भारतीय लगानीकर्ताहरूका लागि मार्गदर्शनको स्रोत बनेका छन्।

उनले बजारमा लगानी गर्नेहरूका लागि केही अमर विचारहरू दिएका थिए,‘बजारबाट डराउनु हुँदैन, बुझ्नुपर्छ, ‘धैर्य राख्नुहोस्, बजारलाई समय दिनुहोस्,’ ‘जोखिम बिना नाफा असम्भव छ ।’ यी विचारहरू आज पनि हजारौं लगानीकर्ताका लागि प्रेरणाका शब्द बनेका छन्। राकेश झुनझुनवालाको सम्पत्ति उनको निधनको समयमा करिब ५.५ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको थियो। तर उनको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति उनको सोच, दृष्टि र लगानीमा राखिएको विश्वास थियो।

उनले जीवनमा कहिल्यै हार मानेनन् र सधैं आशावादी दृष्टिकोण राखे। उनले भनेका थिए, ‘म बजारमा कमाउन आएको होइन, बजारलाई बुझ्न आएको हुँ, कमाइ त त्यसको परिणाम हो ।’ उनले भारतको आर्थिक विकासमा पनि ठूलो योगदान गरे। बजारमा उनीजस्ता लगानीकर्ताले घरेलु उद्योगमा लगानी गरेर रोजगारी सिर्जना गरे र उद्यमशीलता बढाए । उनको यो विश्वास आज पनि भारतीय सेयर बजारका हरेक उतारचढावमा प्रेरणाको रूपमा जीवित छ।