नेपाली सेयर बजारको विगत र वर्तमान

काठमाडौं । नेपालमा सेयर बजारको उदय र विकास नेपाली अर्थव्यवस्थाको आधुनिकरणसँग जोडिएको छ । सेयर बजारले निजी तथा सार्वजनिक क्षेत्रको पूँजी संकलन गर्न, लगानीकर्तालाई लगानीका अवसर दिन र अर्थतन्त्रमा द्रुत गतिमा विकास ल्याउन ठूलो भूमिका खेलेको छ ।

प्रारम्भिक चरण (१९९३–२०५०-५१)

नेपालमा सेयर बजारको आधार १९५०–६० को दशकसम्म सीमित निजी लगानी र सरकारी संस्थाबाट मात्रै थियो। ठूला उद्योगहरू निजी लगानीकर्ताबाट पूँजी जुटाउने परम्परा प्रारम्भिक चरणमा निकै सीमित थियो।

तर आधुनिक सेयर बजारको औपचारिक शुरुआत २०५०-५१ साल (१९९३–९४ ई.) मा भएको हो, जब नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (ल्भ्एक्भ्) स्थापना भयो। यसको उद्देश्य स्थानीय लगानीकर्तालाई शेयर खरिद–बिक्रीका लागि व्यवस्थित बजार उपलब्ध गराउनु र उद्योग–व्यवसायको पूँजी जुटाउन सहुलियत बनाउनु थियो।

विकास र विस्तार (२०५१–२०६०)

२०५१ सालपछि निजी क्षेत्रले बिभिन्न बैंक, कम्पनी र उद्योगको शेयर सार्वजनिक गर्न थाले। पहिलो प्राथमिकता शेयर (क्ष्एइ) मार्फत धेरै कम्पनीहरूले पूँजी जुटाउन थाले। २०५८ सालमा नेपालमा पहिलो डिजिटल ट्रेडिङ प्रणाली लागू भयो, जसले लगानीकर्तालाई एक्सचेन्जमार्फत सजिलै कारोबार गर्न सक्ने सुविधा प्रदान गर्यो। २०५९–६० सालसम्म धेरै बैंक र वित्तीय संस्था सूचीबद्ध भए, जसले बजारको द्रुत विस्तारमा योगदान पुर्‍यायो।

उतार–चढाव र चुनौतीहरू (२०६०–२०७०)

२०६० को दशकमा नेपालमा सेयर बजारले तीव्र वृद्धि देखायो। तर २०६२–६३ सालको सेयर बजार बुल–बबलका कारण धेरै लगानीकर्ताले ठूलो क्षति बेहोरे। बजारमा अनियमितता, कम नियमन र असन्तुलित लगानी प्रवृत्तिका कारण आर्थिक अस्थिरता बढ्यो। यस अवधिमा नेपाल सरकारले नेपाल धितोपत्र बोर्ड स्थापना गरेर बजार नियमन र पारदर्शिता सुनिश्चित गर्न थाल्यो।

आधुनिक चरण (२०७०–हाल)

२०७० सालपछि नेपाल सेयर बजार क्रमशः सुधारको मार्गमा छ। डिजिटल ट्रेडिङ, मोबाइल एप र अनलाइन कारोबार सुरु भएका छन्। विदेशी लगानीकर्ताका लागि केही सीमित अवसर खुलेका छन्। बैंक, वित्तीय संस्था, बीमा कम्पनी, जलविद्युत र उद्योगको शेयर बजारमा सूचीकृत छन्। हाल नेप्से परिसूचक मार्फत बजारको समग्र स्थिति मापन गरिन्छ।

नेपालको सेयर बजारका मुख्य उद्देश्य

-उद्योग र व्यवसायको पूँजी जुटाउने।

-लगानीकर्तालाई सुरक्षित लगानीको अवसर उपलब्ध गराउने।

-अर्थव्यवस्थामा पारदर्शिता र वित्तीय विकास प्रवद्र्धन गर्ने।

-दीर्घकालीन बचत र लगानी संस्कृतिको विकास गर्ने।